SÄ°GORTA TAHKÄ°M KOMÄ°SYONU
VE
SÄ°GORTA TAHKÄ°M UYGULAMASINA GENEL BAKIÅž
​
1. SÄ°GORTA TAHKÄ°M KOMÄ°SYONU HAKKINDA GENEL BÄ°LGÄ°
​
Tahkim, alternatif uyuÅŸmazlık çözüm yollarından birisidir ve yerel mahkeme yargılamasına alternatif bir uyuÅŸmazlık çözüm yoludur. ISTAC ise tahkimi: “Tahkim, taraflar arasındaki uyuÅŸmazlıkların devlet mahkemeleri yerine hakem adı verilen kimseler aracılığı ile nihai olarak çözümlenmesidir.”1 ÅŸeklinde tanımlamıştır.
Türkiye’de sigorta hukukundan kaynaklanan uyuÅŸmazlıkların çözümlenmesi için de adli yargıya alternatif bir yol olarak Sigorta Tahkim Komisyonu, sigorta sözleÅŸmelerinden doÄŸan uyuÅŸmazlıkların çözümü amacıyla Türkiye Sigorta ve Reasürans Åžirketleri BirliÄŸi bünyesinde kurulmuÅŸtur.
Sigorta Tahkim Komisyonu’na iliÅŸkin temel yasal düzenleme, 5684 sayılı Sigortacılık Kanunu’nun 30. Madde ve devamı hükümlerinde ve Sigortacılıkta Tahkime Ä°liÅŸkin Yönetmelik’te ifadesini bulmaktadır. Ä°lgili Kanun ve Yönetmelik hükümleri uyarınca sigortacılık tahkiminde, “…sigorta ettiren veya sigorta sözleÅŸmesinden menfaat saÄŸlayan kiÅŸiler ile riski üstlenen taraf arasında sigorta sözleÅŸmesinden doÄŸan uyuÅŸmazlıkların çözümü…” amaçlanmıştır. Sigorta Tahkim Komisyonu’nun asli görevi, sigorta ettiren veya lehtar ile sigorta ÅŸirketi arasında, ortaya çıkan zararlara yönelik uyuÅŸmazlıkların çözümlenmesidir. Evleviyetle belirtmek gerekir ki sigorta tahkim uyuÅŸmazlıklarının tamamında davacı taraf (baÅŸvuru sahibi), sigortalı ya da zarar gören 3. kiÅŸi iken, davalı taraf ise aleyhine tazminat talebinde bulunulan sigorta ÅŸirketidir. Bir diÄŸer ifadeyle, bilhassa uygulamada sıklıkla rastlanılan sigorta ÅŸirketleri tarafından açılan rücu davaları, sigorta tahkim uygulamasının dışında kalmaktadır.
​
2. NEDEN TAHKÄ°M YARGILAMASI?
Sigorta Tahkim Komisyonu’na baÅŸvurulabilecek uyuÅŸmazlıklar için taraflar adli yargı yoluna da baÅŸvurabilir. Tarafların tahkimi veya adli yargıyı seçmesi tamamen kendi rızalarına ve stratejilerine baÄŸlıdır. Ancak bu durumda dikkat edilmesi gereken bazı hususlar bulunmaktadır.
Sigorta tahkim uyuÅŸmazlıkları, adli yargıda (asliye ticaret mahkemeleri nezdinde) açılan davalara göre çok daha hızlı ÅŸekilde çözümlenmektedir. YönetmeliÄŸin 16. Maddesinin 10. Fıkrası uyarınca; uyuÅŸmazlığın, tarafların açık ve yazılı muvafakati olmadığı sürece, uyuÅŸmazlık hakemi tarafından görevlendirilme tarihinden itibaren dört ay içerisinde çözümleneceÄŸi belirtilmiÅŸtir. Ä°tiraz hakemine gidebilecek uyuÅŸmazlıklar için ise Kanunun 30. Maddesinin 12. Fıkrası uyarınca, itiraz hakem heyetinin görevlendirilmesi tarihinden itibaren, heyet tarafından iki aylık süre öngörülmüÅŸtür. Her ne kadar tarafların açık ve yazılı muvafakati ile yargılama süresi bir kereye mahsus olarak uzatılabilse de bu durum istisnaidir ve bu halde dahi, Komisyon nezdinde sigorta ve itiraz hakemleri tarafından yürütülen sigorta tahkim yargılaması adli yargıya kıyasen daha hızlı ve seri sonuçlanmaktadır.
Tahkim yargılamasını yürüten hakemler, sigorta hukuku ve sigortacılık alanında uzman kiÅŸilerdir. Sigorta hakemlerinde bulunması gereken nitelikler YönetmeliÄŸin 13. Maddesinde açıkça anlatılmıştır. Tahkimde hakemlerde bulunması gereken nitelikler dikkate alındığında görülecek uyuÅŸmazlıkların alanında uzman kiÅŸiler tarafından incelenip karara baÄŸlanacağı açıktır.
Tahkim yargılamasında yargılama usulü, esasen Sigortacılık Kanununun 30. Maddesinde belirtilen ilke ve esaslara tabi olmakla beraber aynı maddenin 23. Fıkrasında da iÅŸaret edildiÄŸi üzere, Sigortacılık Kanununda hüküm bulunmayan hallerde 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanununun hükümleri, sigortacılıkta tahkim hakkında da kıyasen uygulanır. Tahkim yargılamasında esasen usuli iÅŸlemler SBM ONLINE (https://online.sbm.org.tr/) sitesi üzerinden yürütülmektedir. Buna göre, ilgili ara kararları ve uyuÅŸmazlık ile itiraz hakem kararları hakemler tarafından sisteme yüklenerek taraflara tebliÄŸ edilmektedir. Taraf ve taraf vekilleri de benzer ÅŸekilde usuli iÅŸlemler için SBM ONLINE sisteminden yararlanmaktadır.
Tahkim yargılamasında, taraflar baÅŸvuruda bulundukları uyuÅŸmazlık miktarı üzerinden bir baÅŸvuru ücreti öder ve sonrasında gerek oldukça bilirkiÅŸi ücretleri ve itiraz hakemine baÅŸvuru ücreti alınır. Adli yargıya kıyasen yapılacak olan masraflar belli ve daha düÅŸük miktarlardadır. Bu da baÅŸvuru sahiplerinin tahkim yargılamasında bir avantajı olarak düÅŸünülebilir.
​
3. KÄ°MLER BAÅžVURABÄ°LÄ°R?
Yukarıda belirtilmiÅŸ olduÄŸu gibi sigortacılıkta tahkimin amacı, “…sigorta ettiren veya sigorta sözleÅŸmesinden menfaat saÄŸlayan kiÅŸiler ile riski üstlenen taraf arasında sigorta sözleÅŸmesinden doÄŸan uyuÅŸmazlıkların çözümü…”dür. Burada Sigorta Tahkim yoluna baÅŸvurabilecekler belirtilmiÅŸtir. Buradan hareketle, baÅŸvuranın sigortalı ya da zarar gören 3. kiÅŸi olması gerekmektedir. Karşı tarafın sigorta ÅŸirketi olacağı açıktır. Ancak dikkat edilmesi gereken husus, aleyhinde baÅŸvuru yapılacak sigorta ÅŸirketinin Sigorta Tahkim Komisyonu’na üye kuruluÅŸlardan olması gerekmektedir. Ancak Sigortacılık Kanunu’nun 30. Maddesinin 1. Fıkrasına, 03.04.2013 tarihinde 6456. Sayılı kanunun 45. Maddesiyle eklenen ek cümle: "Ä°lgili mevzuat ile zorunlu tutulan sigortalardan kaynaklanan bu fıkra kapsamındaki uyuÅŸmazlıklar için ilgili kuruluÅŸ sigorta tahkim sistemine üye olmasa dahi hak sahipleri bu bölüm hükümlerine göre tahkim usulünden faydalanabilir." ÅŸeklindedir. Dolayısıyla Komisyon’a üye olmayan sigorta ÅŸirketleri aleyhine yalnızca zorunlu tutulan sigorta sözleÅŸmelerinden kaynaklanan uyuÅŸmazlıklar için baÅŸvuru yapılabileceÄŸi mümkünken, üye sigorta ÅŸirketleri aleyhine yukarıda açıklanan tüm uyuÅŸmazlıklar için baÅŸvuru yapılabilecektir.
​
4. UYUÅžMAZLIK TÜRLERÄ°
Kanunda ve Yönetmelikte tahkim yoluna gidilebilecek uyuÅŸmazlıklar için: “…sigorta ettiren veya sigorta sözleÅŸmesinden menfaat saÄŸlayan kiÅŸiler ile riski üstlenen taraf arasında sigorta sözleÅŸmesinden doÄŸan uyuÅŸmazlıklar” tanımı yapılmıştır. Bir baÅŸka deyiÅŸle, baÅŸvuranın sigorta ÅŸirketi olduÄŸu durumlar dışındaki diÄŸer tüm hallerdeki uyuÅŸmazlıklar için tahkim yoluna gidilebilir. Ancak uygulamada baÅŸvuruya konu uyuÅŸmazlıklar özellikle; çok taraflı ve tek tarafları kazalarda, kusur oranlarına göre hesaplanacak olan ve zorunlu mali mesuliyet sigortasından istenecek daimi iÅŸ görmezlik, geçici iÅŸ görmezlik, daimi bakıcı gideri, geçici bakıcı gideri, tedavi masrafları, araç hasar ve deÄŸer kaybına iliÅŸkin tazminatlardan oluÅŸmaktadır. Bununla birlikte; mal, sorumluluk, can ve hayat, ihtiyari mali mesuliyet ve tarım sigortalarından kaynaklanan uyuÅŸmazlıklar da sıklıkla sigorta tahkim davalarının konusunu oluÅŸturmaktadır.
​
5. YARGILAMA SÜRECÄ°
Öncelikle baÅŸvuru sahibi davacı tarafından oluÅŸan zarar parasal olarak belirlenip ilgili sigorta ÅŸirketine zararın karşılanması talepli baÅŸvuru yapılmalıdır. YönetmeliÄŸin 16. Maddesinin 2. Fıkrasının (a) bendi uyarınca, talep kısmen veya tamamen reddedilirse yahut hiçbir ÅŸekilde cevap verilmezse; sigorta ettiren veya lehtar Sigorta Tahkim Komisyonu’na baÅŸvuruda bulunabilir. Yani sigorta ÅŸirketine baÅŸvuru yapılması, Sigorta Tahkim Komisyonu nezdinde dava açılması bakımından özel bir ön ÅŸart gibi düÅŸünülmelidir. Bu noktada bilhassa nazara alınması gereken, 26.04.2016 tarihinde yürürlüÄŸe giren 6704 Sayılı Kanunu’nun 5. maddesiyle deÄŸiÅŸik Karayolları Trafik Kanununun 97. maddesiyle zarar görenin, dava yoluna gitmeden önce ilgili sigorta kuruluÅŸuna yazılı baÅŸvuruda bulunması gerektiÄŸi düzenlenmiÅŸ, aynı deÄŸiÅŸiklikle sigorta kuruluÅŸunun baÅŸvuru tarihinden itibaren en geç 15 gün içinde baÅŸvuruyu yazılı olarak cevaplamaması veya verilen cevabın talebi karşılamadığına yahut hiçbir ÅŸekilde cevap verilmediÄŸine iliÅŸkin uyuÅŸmazlık olması hâlinde, zarar görenin dava açabileceÄŸi belirtilmiÅŸtir. KTK m. 97 hükmünde ifadesini bulan “yazılı baÅŸvuru ÅŸartı”, genel olarak dava ÅŸartı olarak deÄŸerlendirilmekle beraber sigorta ÅŸirketine eksik belgeyle baÅŸvuru yapılması durumunda, bu durumun HMK m. 115/2 kapsamında yargılama sırasında tamamlanabilecek bir dava ÅŸartı olduÄŸu kabul edilmektedir.
​
Dikkat edilmesi gereken bir diÄŸer husus ise; Sigortacılık Kanunu m. 30/14 hükmüne göre, mahkemeye ve Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun hükümleri uyarınca Tüketici Sorunları Hakem Heyetine intikal etmiÅŸ uyuÅŸmazlıklar ile ilgili olarak Komisyon’a baÅŸvuru yapılamaz. Böyle bir durumda, HMK uyarınca “derdestlik” ve “kesin hüküm” sebebiyle Sigorta Tahkim Komisyonu’na yapılan baÅŸvuru reddedilecektir. Sigortacılık Kanunu m. 30/14 hükmünün uygulama alanı bulması için mahkemeye ve Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun hükümleri uyarınca Tüketici Sorunları Hakem Heyetine intikal etmiÅŸ uyuÅŸmazlık ile Komisyon nezdinde açılacak davanın aynı zarar kalemine iliÅŸkin olması gerekir. ÖrneÄŸin; aynı trafik kazasına iliÅŸkin olarak kazada bedensel zarara uÄŸrayan bir kiÅŸi adli yargıda açılan davada sürekli maluliyet tazminatı talebinde bulunurken, Komisyon nezdinde aynı davaya iliÅŸkin açılan davada geçici maluliyet tazminatı talebinde bulunabilecektir.
​
Yukarıda bahsedildiÄŸi üzere; sigorta ÅŸirketine yapılan baÅŸvurunun kısmen veya tamamen reddedilmesi durumunda, baÅŸvuru sahibi Sigorta Tahkim Komisyonu’na ilgili belgeler ve uyuÅŸmazlık konusu miktara göre belirlenecek baÅŸvuru ücretiyle baÅŸvurusunu yapar.
​
Dosya, uyuÅŸmazlık konusuna göre ilgili raportöre tevdi edilir ve ön inceleme raportör tarafından yapılarak yukarıda belirtilen ön ÅŸartların mevcudiyeti 15 gün içinde incelenir. BaÅŸvurunun kabul edilmemesi durumunda baÅŸvuru yapan kiÅŸiye derhal bildirim yapılır ve baÅŸvuru ücretinin %90’ı iade edilir. BaÅŸvurunun kabulü durumunda uyuÅŸmazlık hakemine dosya intikal ettirilir ve hakem bilgileri baÅŸvuran tarafa bildirilir.
​
UyuÅŸmazlık konusu miktar 15.000.-TL altında olduÄŸu uyuÅŸmazlıklarda tek uyuÅŸmazlık hakemi uyuÅŸmazlığı inceler. UyuÅŸmazlık konusu miktarın 15.000.-TL ve üzerinde olduÄŸu durumlarda, üç kiÅŸilik heyet kurularak uyuÅŸmazlık incelenir. Heyet en az bir hukukçu olacak ÅŸekilde oluÅŸturulur. Heyet en az oyçokluÄŸu ile karar alır.
​
Komisyon’a baÅŸvuru yapılırken dikkat edilmesi gereken bazı parasal sınırlar da bulunmaktadır. Bunlar:
-
BaÅŸvuru yapılan uyuÅŸmazlık miktarı 15.000.-TL ve üzerindeyse, uyuÅŸmazlık heyet tarafından incelenir.
-
5.000.-TL altındaki baÅŸvuru miktarlarında, uyuÅŸmazlık hakemi kararları kesindir. Ä°tiraz hakemine baÅŸvuru mümkün olmayacaktır.
-
5.000.-TL ve üzerindeki uyuÅŸmazlıklar için taraflar tahkimde itiraz yoluna baÅŸvurabileceklerdir.
-
40.000.-TL altındaki baÅŸvurular için verilen hakem kararları kesin olmak üzere verilmiÅŸ kararlardır. 40.000.-TL ve üzerindeki baÅŸvurular için verilen kararlara karşı kanun yolu açık olmak üzere karar verilir.
Yukarıda belirtildiÄŸi üzere; sigorta tahkim yargılaması, ilgili mevzuat hükümlerinde özel olarak belirtilen ilkeler haricinde, esasen HMK usul ve esaslarına göre yürütülmektedir.
Sigorta tahkim yargılamasının adli yargıda yürütülen davalara göre en önemli farklarından biri ise vekâlet ücretine iliÅŸkindir. Avukatlık Kanununun 169. Maddesi: “Yargı mercilerince karşı tarafa yükletilecek avukatlık ücreti, avukatlık ücret tarifesinde yazılı miktardan az ve üç katından fazla olamaz.” ÅŸeklindedir. Yine, 5684 sayılı Sigortacılık Kanununun 30/17. Maddesi: “Talebi kısmen ya da tamamen reddedilenler aleyhine hükmolunacak vekalet ücreti, Avukatlık Asgarî Ücret Tarifesinde belirlenen vekalet ücretinin beÅŸte biridir.” hükmünü haizdir. Anılan hükümler ve Yargıtay’ın bu konuda çok sayıdaki içtihadı doÄŸrultusunda; sadece, kısmen veya tamamen reddedilen talepler bakımından davalı lehine hükmedilecek vekalet ücreti için 1/5 oranı uygulanmakta iken, davacı lehine tam vekalet ücretine hükmedilmesi gerektiÄŸi kabul edilmektedir. Ancak yine de davacı lehine de 1/5 oranında vekalet ücretine karar verilmesine yönelik hakem kararlarına ve Yargıtay içtihatlarına da uygulamada rastlamak mümkündür.
​
6. SONUÇ
14.06.2007 tarih ve 26552 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüÄŸe giren Sigortacılık Kanunu'nun 30 uncu maddesi ile kurulmuÅŸ Sigorta Tahkim Komisyonu’nun adli yargıda açılan sigorta davalarının –en azından hatırı sayılır bir kısmının- yükünü azaltmaktadır.
Yargılamaya dair sorunlar ve yargılama konusu uyuÅŸmazlıklara iliÅŸkin teorik tartışmalara raÄŸmen, uyuÅŸmazlık konusu 40.000.- TL’ye kadar olan davalar bakımından verilen itiraz hakem kararlarının kesin nitelik taşıması bu nitelikteki uyuÅŸmazlıkların yaklaşık sekiz-dokuz ay gibi bir sürede tamamlanmasını saÄŸlarken, adli yargıda görülen aynı nitelikteki uyuÅŸmazlıklar ortalama iki yıldan önce nihayete erememektedir. Bu bakımdan, Komisyon nezdinde görülen sigorta tahkim uyuÅŸmazlıklarının en önemli avantajının hızlı ve seri ÅŸekilde çözüme kavuÅŸulması olduÄŸu söylenebilir.
Av. ÇiÄŸdem Ä°leri, LL.M.
Av. Bahadır Köksal, LL.M.